به گزارش وسائل درس خارج استاد رضائیان در تاریخ 23 دی ماه 96 برگزار شد در این جلسه استاد این بحث را مطرح کردند که اگر دسترسی به معصوم داشتیم همه حکم واقع معلوم می شود اما در صورت عدم دسترسی، ما با ادله ای مواجه هستیم که بعضا ما را تا نزدیک واقع می برند چگونه شما این امارات را در عصر غیبت خصوصا و البته مال عصر معصوم هم هست حجت می دانید مباحث این جلسه در ادامه تقدیم خوانندگان می شود.
خلاصه جلسه:
بحث در جمع بین حکم واقعی و ظاهری بود و این که اینجا چند مسلک مطرح بود.
در جمع بین حکم ظاهری و حکم واقعی نکاتی بیان شد.
اینجا یک بحث از مرحله اثباتی و یک مرحله ثبوتی است در فضای اماره، اما یک گمان با درجه بالا به ما می دهد در زمانی که ما دسترسی به واقع نداریم خصوصا در اجتهاد در عصر غیبت.
اگر دسترسی به معصوم داشتیم همه حکم واقع معلوم می شود اما در صورت عدم دسترسی، ما با ادله ای مواجه هستیم که بعضا ما را تا نزدیک واقع می برند.
بحث در این است که چگونه شما این امارات را در عصر غیبت خصوصا و البته مال عصر معصوم هم هست حجت می دانید.
اما در عصر غیر معصوم که معصوم ارتباط مستقیم با جامعه ندارد این خیلی روشن است یا شارع باید قائل به تعطیلی شده باشد و اهمال، و یا باید راهی قرار داده باشد، اهمال و تعطیلی که در دین مبین اسلام راهی ندارد و با خاتمیت دین سازگار نمی باشد و ثانیا با حکمت جعل شارع هم تناقض دارد و نقض غرض است برای شارع.
ما در مورد امارات که جعل حجیت برای آنها می شد مسلکهای متعددی داریم که چرا شارع مقدس که می داند قرار است این امارات ما را به واقع برساند ولی نه صد در صد، برای آنها جعل حجیت می کند.
مسلک جعل علمیت ، جعل منجزیت، جعل نمایش.
اصل بحث:
اللهم کن لولیک الحجة بن الحسن صلواتک علیه و علی آبائه فی هذه الساعه و فی کل ساعه ولیا و حافظا و قائدا و ناصرا و دلیلا و عینا حتی تسکنه ارضک طوعا و تمتعه فیها طویلا برحمتک یا ارحم الراحمین، سلامتی و تعجیل درظهور امام زمان علیه السلام و شادی روح نبی مکرم اسلام (ص) و امیر المومنین (ع) و حضرت فاطمه زهرا (س) و فاطمه معصومه (س) و امام و شهدا، سه تا صلوات عنایت بفرمایید: اللهم صل علی محمد و آل محمد وعجل فرجهم.
بحث اخلاقی:
از امام باقر ( ع) نقل شده است که فرمودند: که خداوند به حضرت شعیب وحی فرمودند که من 100 هزار نفر از قوم تو را عذاب می کنم 40 هزار نفر از بدکاران و 60 هزار نفر از نیکان قومت را، حضرت شعیب عرض کرد که خدایا بدکاران که سزاوار عذابند اما نیکان چرا؟
خداوند فرمود: نیکان امتت با بدکاران راه آمده اند و به خاطر خشم من به خشم نیامده اند.
یکی از نکاتی که گاها آدم بر خود خورده می گیرد این تسامح ها و کوتاهی هاست که در خیلی موارد تلقی شخصی و ناشی از سستی در کار است. خیلی از مواقع است که موقعیت برای بیان هست ولی کمتر از این موقعیت ها بهره می گیریم و بهانه می آوریم که نمی پذیرند ان شاء الله خداوند این سستی را از ما بگیرد و رحمت خود را شامل حال ما بکند صلواتی عنایت بفرمایید.
بحث علمی جلسه:
در جمع بین حکم ظاهری و حکم واقعی نکاتی بیان شد و نقل قول از شهید صدر را بیان کردیم محذوراتی بیان شد مثال ما این بود که اگر نماز جمعه حرام بود اما اماره بر اباحه آن دلالت کند چطور می توان اینجا مساله را حل کرد؟
اینجا یک بحث از مرحله اثباتی و یک مرحله ثبوتی است در فضای اماره، اما یک گمان با درجه بالا به ما می دهد در زمانی که ما دسترسی به واقع نداریم خصوصا در اجتهاد در عصر غیبت.
اگر دسترسی به معصوم داشتیم همه حکم واقع معلوم می شود اما در صورت عدم دسترسی، ما با ادله ای مواجه هستیم که بعضا ما را تا نزدیک واقع می برند.
بحث در این است که چگونه شما این امارات را در عصر غیبت خصوصا و البته مال عصر معصوم هم هست حجت می دانید در بلاد اسلامی فقهایی بودند که لاجرم خودشان اجتهاد می کردند و یا حتی زمان امام صادق(ع) در مدینه امام به برخی از اصحاب می گفتند در مسجد بنشینید و فتوا بدهید این درخواست معصوم از یاران نزدیک و اصحاب خود یک حجت است بالاخره امام معصوم می داند که احتمال خلاف در فتوای یاران وجود دارد مگر این که بگوییم امام به کسی فرموده است که احتمال برداشت نادرست برای او وجود ندارد.
توضیح:
در زمان معصوم:
باید دید اگر برداشت از آن قضیه شخصیه باشد که امام فرموده است بنشین و فتوی بده این احتمال نزدیک به واقع می باشد اما ظاهرا همه فقها در اینجا برداشتی عام داشته اند و کرده اند و کسی که می تواند فتوی بدهد می تواند که مطابق بیان و نظر معصوم هم نباشد در قضیه وکلای دیگر ائمه هم اینگونه بوده است مثل عبد العظیم حسنی.
در زمان عدم حضور معصوم:
اما در عصر غیر معصوم که معصوم ارتباط مستقیم با جامعه ندارد این خیلی روشن است یا شارع باید قائل به تعطیلی شده باشد و اهمال، و یا باید راهی قرار داده باشد، اهمال و تعطیلی که در دین مبین اسلام راهی ندارد و با خاتمیت دین سازگار نمی باشد و ثانیا با حکمت جعل شارع هم تناقض دارد و نقض غرض است برای شارع.
پس مرحله دوم باید راهی داشته باشد که همان رسیدن به احکام است که اجتهاد است در این اجتهاد در برخی موارد احتمال خطاست.
احتمالات قابل بررسی در مساله:
این احتمال در دو دسته از دلائل قابل مشاهده است:
الف) امارات ب) اصول
در امارات جعل حجیت برای آنها از باب کشف است یعنی چون ما را به واقع می رساند حجیت دارد.
در اصول عملیه معروف این گونه است که برای رفع تحیر است مکلف برای این که زندگی کند نیاز به این دارد که در برخی از موارد که به حکم واقعی دسترسی ندارد فعل را انجام بدهد برای انجام فعل در اصول عملیه پیش می رود این پشبرد اهداف در اصول عملیه برای رفع تحیر است.
بررسی یک احتمال در اصول عملیه:
ممکن است اینجا نظری باشد که که اصول عملیه هم درصدی از واقع را دارد برای همین هر چیزیدر اصول عملیه گفته نشده است و شارع مقدس هر چیزی را در اصول عملیه نمی پذیرد اینها هم درصدی از واقع نمایی را در درون خود دارند ولی شاید قابل مقایسه با امارات نباشد.
بررسی مسلکهای جعل حجیت برای امارات
ما در مورد امارات که جعل حجیت برای آنها می شد مسلکهای متعددی داریم که چرا شارع مقدس که می داند قرار است این امارات ما را به واقع برساند ولی نه صد در صد، برای آنها جعل حجیت می کند.
البته منظور از حجیت یعنی قابلیت احتجاج داشته باشند معذریت داشته باشند و منجز است برای مکلف ویک معنای از حجیت همان واقع نمایی است یعنی حق و روشن است واقع برای شما:
مسلک اول: مسلک جعل علمیت: منسوب به مرحوم نائینی و شیخ انصاری و مرحوم خویی(رحمهم الله)
مثلا خبر ثقه مفید ظن است و گمان، و شارع مقدس به واسطه جعل حجیت برای خبر ثقه آن را به درجه ای از علم تام و طریق تام می رساند یعنی فرض کنیم خبر ثقه 70 درصد ارزش یا احتمال اصابت به واقع را دارد خبر ثقه خود از امارات است شارع مقدس با این جعل حجیت آن را به 100 درصد ارتقاء می دهد.
این مقدار معنای اول ار حجیت را در جعل امارات روشن می کند سوال این است: چرا شارع مقدس گفته است که به این خبر ثقه اطمینان کنیم در حالی که من می دانم که صد در صد این هم نیست؟
شارع می گوید من می گویم آن 30 درصد که شما خلاف می دهی ملغی است این مبنا توضیح می دهد و جای بحث دارد.
اشکال:
علمیت و واقع نمایی ذاتی است قابل جعل نیست.
توضیح:
وقتی می گوییم یک چیزی مفید ظن و گمان است یعنی چه؟ یقین نمی آورد یعنی چه؟ علم یعنی چه؟ علم چگونه حاصل می شود؟ این که یک فاعلی که می خواهد درک واقعیت کند ذهن او به منزله آینه است مرآت هست یک موقع دقیقا خارج را فهم می کند و می شناسد و ذهن او به طور کامل مطابق آنچه که واقع است می شود و این می شود یقین صد در صد.
یک موقع هم آینه ذهن تمام آن چه بیرون هست را نشان نمی دهد به آن نمی رسد می شود گمان درست نمی بیند.
آنچه که در علم مد نظر است و ذاتی است قابل جعل نمی باشد مگر:
1- این که تتمیم علمیت به این معنا باشد که من اعتبار می کنم آن 30 درصد احتمال خلاف را به منزله واقع، اعتبار شارع باشد بر رفع ید از آثار آن، یعنی آن 30 درصد احتمال اختلاف آثاری دارد شارع می گوید اگر به خاطر 30 درصد به خطا رفت بگوید من آن اثر را از شما بر می دارم.
2- مگر منظور از تتمیم علمیت، تتمیم این نکته باشد که آن 70 درصد اصابت به واقع را باز به منزله اعتبار شارع بدانیم شارع اعتبار کرده است که 70 درصد بشود 100 درصد یعنی 30 درصد هم مثل 70 درصد با تتمیم شارع بیاید.
این با کلام بزرگان سازگار نیست کلام بزرگان واقع نمایی و کشف است از واقع، این کشف خصوصیت ذاتی اماره است و ربطی به اعتبار ندارد.
3- مگر تکوینا اعتبار شارع مقدس در معرفت مکلفین دخل و تصرف کند و 70 درصد را به 100 درصد کند. البته این با سنت الهی سازگار نیست نمی شود من از ابتدا از خبر ثقه70 درصد را بفهمم و بعد 100 درصد بفهمم.
مسلک دوم:
که ظاهر برخی از کلمات آخوند(ره) به این مسلک می خورد شارع مقدس جعل منجزیت برای اماره می کند و آن این است که دیگر مستحق عقاب نیست شما همان میزان احتمال خلافی که می دهید دیگر مستحق عقاب نیستید اگر به خبر ثقه عمل کردی.
مسلک اول را که توجیه کردیم که فقط 30 درصد اضافه جعل علمیت است اعتبار شد 100 درصد خودش علم نمی شود همین که مثل 100 درصد برای تو عمل می کند یعنی معذریت دارد ثواب دارد و عقاب هم برداشته می شود ولو اشتباه کرده باشی.
مسلک سوم: مسلک جعل نمایش
در این مسلک خداوند متعال مماثل هر یک از احکام واقعی یک اماره جعل می کند که اگر مکلف به حکم واقع نرسید با امتثال حکم اماره ای کار خود را پیش می برد مرحوم صدر می فرماید برخی عبارات آخوند (ره) مشعر به این مسلک است.
یکی از محذورات این مسلک سوم این است که همه احکام یک مماثلی دارند همیشه شارع دو تا حکم دارد اشکال می شود رسیدن به حکم واقعی و رسیدن به حکم اماره ای چه فرقی با هم دارند؟ هر دو مشکل دارند برای رسیدن به آنها.
جواب: چون حکم اماره ای یک پله قبل از حکم واقعی است مشکلی نیست اگر به قله نرسیدی 70 درصد هم برای تو حکم است ولی زیر 50 درصد دیگر حکم نداریم.
السلام علیک یا ابا عبدالله و علی الارواح التی حلت بفنائک علیک منا سلام الله ابدا ما بقینا و بقی اللیل و النهار و لا جعله الله آخر العهد منی لزیارتکم السلام علی الحسین و علی علی ابن الحسین و علی اولاد الحسین و علی اصحاب الحسین.